Uzależnienia oddziałują nie tylko na psychikę człowieka, ale także na jego fizjologię. Jednym z obszarów zależnych jest gospodarka hormonalna. Hormony regulują niemal wszystkie procesy w organizmie – od metabolizmu i snu, po nastrój, reakcje stresowe czy zdolności reprodukcyjne. Zaburzenia ich równowagi spowodowane nadużywaniem alkoholu, narkotyków, nikotyny czy nawet przez uzależnienia behawioralne mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jakich?
Hormony
Hormony to substancje chemiczne produkowane przez gruczoły dokrewne, które pełnią kluczową rolę w utrzymaniu równowagi wewnętrznej organizmu. Można je porównać do swoistych „przekaźników”, które wysyłają sygnały regulujące pracę poszczególnych narządów i układów. To właśnie one decydują o tym, jak śpimy, jak reagujemy na stres, jaki mamy nastrój, a nawet jak funkcjonuje nasz układ odpornościowy czy rozrodczy.
Do najważniejszych hormonów należą m.in.:
- dopamina i serotonina – odpowiadają za nastrój, motywację i odczuwanie przyjemności,
- kortyzol i adrenalina – hormony stresu, które mobilizują organizm do działania,
- insulina – reguluje poziom cukru we krwi,
- hormony tarczycy – kontrolują metabolizm i poziom energii,
- estrogeny i testosteron – wpływają na funkcje rozrodcze, rozwój płciowy, ale także na samopoczucie czy siłę mięśni.
Wpływ alkoholu na gospodarkę hormonalną
Alkohol to jedna z najczęściej stosowanych substancji psychoaktywnych. Jego regularne spożywanie w istotny sposób zakłóca równowagę hormonalną organizmu. Choć początkowo alkohol może wywoływać uczucie odprężenia i euforii, przy dłuższym i intensywnym stosowaniu prowadzi do szeregu poważnych zaburzeń w układzie endokrynnym.
- Alkohol podnosi poziom kortyzolu – hormonu stresu. Przewlekle podwyższony kortyzol sprzyja m.in. osłabieniu odporności, problemom ze snem, odkładaniu tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha oraz większej podatności na stany lękowe i depresję.
- Nadużywanie alkoholu zaburza równowagę pomiędzy estrogenami i testosteronem. U mężczyzn prowadzi to do obniżenia poziomu testosteronu, co objawia się spadkiem libido, zaburzeniami erekcji, utratą masy mięśniowej i problemami z płodnością. U kobiet alkohol może wpływać na cykl menstruacyjny, sprzyjać zaburzeniom owulacji i zwiększać ryzyko przedwczesnej menopauzy.
- Spożywanie alkoholu wpływa także na wydzielanie insuliny i hormonu wzrostu. Zaburzona wrażliwość insulinowa sprzyja cukrzycy typu 2, a zahamowanie wydzielania hormonu wzrostu pogarsza procesy regeneracyjne organizmu, osłabia kości i utrudnia rozwój masy mięśniowej.
Nikotyna i jej oddziaływanie na hormony stresu
Nikotyna, obecna głównie w papierosach tradycyjnych i elektronicznych, bardzo szybko wchłania się do krwiobiegu i niemal natychmiast dociera do mózgu. Jej działanie nie ogranicza się tylko do wywołania chwilowego pobudzenia czy poprawy koncentracji. W rzeczywistości silnie wpływa na układ hormonalny, a szczególnie na hormony odpowiedzialne za reakcję stresową.
- Nikotyna pobudza wydzielanie kortyzolu w nadnerczach. Podwyższony poziom tego hormonu sprawia, że organizm znajduje się w stanie ciągłej gotowości, nawet gdy nie ma realnego zagrożenia. Długotrwałe narażenie na wysoki poziom kortyzolu prowadzi do przewlekłego stresu, problemów ze snem, osłabienia odporności, a także sprzyja rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych.
- Pod wpływem nikotyny zwiększa się również wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny. Te hormony nasilają pracę serca, podnoszą ciśnienie krwi i przyspieszają oddech. U palacza uczucie „pobudzenia” czy „zwiększonej energii” to właśnie efekt działania hormonów stresu, które z czasem mogą prowadzić do nadciśnienia i trwałego przeciążenia układu sercowo-naczyniowego.
Uzależnienia behawioralne i ich hormonalne konsekwencje
Kiedy mówi się o uzależnieniach, zwykle w pierwszej kolejności myślimy o alkoholu, nikotynie czy narkotykach. Tymczasem coraz większe znaczenie w dzisiejszym świecie mają uzależnienia behawioralne, czyli związane z określonymi czynnościami. Choć nie wiążą się one bezpośrednio z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, ich wpływ na gospodarkę hormonalną jest równie silny.
- Podobnie jak w przypadku substancji uzależniających, uzależnienia behawioralne silnie oddziałują na układ nagrody w mózgu. Każda wygrana w grze, zdobycie „lajka” czy osiągnięcie nowego poziomu w grze komputerowej prowadzi do wyrzutu dopaminy – hormonu przyjemności i motywacji. Z czasem mózg przyzwyczaja się do nadmiernej stymulacji, a naturalne źródła satysfakcji przestają wystarczać.
- Uzależnienia behawioralne wiążą się również z wahaniami poziomu kortyzolu i adrenaliny. U graczy hazardowych czy osób nadmiernie korzystających z gier komputerowych obserwuje się reakcje podobne do tych, jakie występują w trakcie silnych emocji lub zagrożenia. Nadmierny stres i pobudzenie prowadzą do zmęczenia organizmu, problemów ze snem, a także zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
- Nadmierne zaangażowanie w czynności uzależniające często zaburza poziom serotoniny – hormonu odpowiadającego za stabilny nastrój. Efektem są wahania emocjonalne, drażliwość, a nawet depresja. To z kolei jeszcze mocniej pcha osobę uzależnioną do szukania „nagrody” w uzależniającym zachowaniu.
Działaj już dziś